ANAFILAKSJA
Anafilaksje można w najprostszych słowach opisać jako ostrą reakcję alergiczną organizmu na wywołujący ją czynnik. Czynniki te zaliczają się zwykle do jednej z czterech podstawowych grup: żywność, leki, lateks, jad. Im szybciej od momentu ekspozycji (zadziałania czynnika wywołującego reakcje) dochodzi do wystąpienia objawów, tym zazwyczaj silniejsza jest reakcja organizmu (czas reakcji od kilku sekund do kilku godzin).
W śmiertelnych reakcjach na alergeny zawarte w żywności do zatrzymania oddechu dochodzi zwykle po ok. 30 minutach. W przypadku użądleń owadów wstrząs następuje po 10-15 minutach, a zatrzymanie krążenia po mania oddechu dochodzi zwykle po ok. 30 minutach. W przypadku podaniu leku - zwykle po ok. 5 minutach. Powyżej 6 godzin od kontaktu z czynnikiem wyzwalającym rzadko dochodzi do zagrożenia życia. Według różnych źródeł najczęstszą przyczyną anafilaksji u dzieci są alergeny zawarte w żywności, a u dorosłych leki oraz jad owadów. Około 20% ekspozycji na alergen wymagać będzie szybkiego i intensywnego leczenia oraz wezwania zespołu ratownictwa medycznego.
Anafilaksja jest uogólnioną reakcją całego organizmu (lub poszczególnych jego układów), objawiającą się: zmianami w obrębie skóry i błon śluzowych (występują one w 80% przypadków), skurczem dróg oddechowych (utrudniającym bądź uniemożliwiającym oddychanie) oraz nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych. Nie należy zatem bagatelizować wczesnych objawów anafilaksji, zwłaszcza gdy podejrzewamy, że mogło dojść do ekspozycji na jeden z wymienionych czynników, np. w wyniku ukąszenia owada.
Objawy anafilaksji występują zwykle w ciągu kilku minut od ekspozycji; należą do nich:
-
zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych:
>> rumień,
>> pokrzywka,
>> świąd;
-
zaburzenia oddechowe:
>> przyspieszony oddech (poszkodowany będzie miał trudności w mówieniu pełnymi zdaniami),
>> chrypka,
>> obrzęk krtani/języka,
>> duszność,
>> świsty oddechowe;
-
zaburzenia układu krążenia:
>> przyspieszona akcja serca (tachykardia),
>> obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (tętno nie będzie wyczuwalne na tętnicy promieniowej),
>> objawy wstrząsu,
>> zatrzymanie krążenia;
-
zaburzenia ze strony innych układów:
>> zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych (rumień, wysypka),
>> dolegliwości ze strony układu pokarmowego (wymioty, ból brzucha, nietrzymanie stolca),
>> pobudzenie, ogólny niepokój, opisywane ,,poczucie zagrożenia" czy ,,strach przed śmiercią",
>> zaburzenia świadomości.
Nagły początek, szybkie postępowanie objawów, zaburzenia oddychania (w tym drożności dróg oddechowych) i krążenia oraz zmiany skórne dają podstawę do stwierdzenia ciężkiej anafilaksji. Zmiany skórne bez towarzyszących innych objawów nie stanowią bezpośredniego stanu zagrożenia życia.
Należy pamiętać, że szczególnie u osób już wcześniej uczulonych na dany czynnik jedynym objawem anafilaksji może być nagły spadek ciśnienia i wstrząs prowadzący do zatrzymania krążenia.
POSTĘPOWANIE
Podstawą postępowania jest niezwłoczne przerwanie ekspozycji na czynnik wyzwalający (jeśli jest to możliwe i jeśli da się go zidentyfikować). W przypadku np. ukąszenia przez owada będzie to usunięcie z ciała żądła z pęcherzem jadowym (ważniejszy jest sam fakt usunięcia niż sposób, w jaki się to zrobi!!). Nie ma sensu poszukiwanie żądeł w przypadku ukąszenia przez osy i szerszenie, gdyż owady te (w przeciwieństwie do pszczół) nie pozostawiają żądeł w ciele. W żadnym przypadku próby usunięcia alergenu nie powinny jednak opóźniać postępowania terapeutycznego. Odpowiednio szybkie wezwanie zespołu ratownictwa medycznego i przekazanie poszkodowanego może być decydujące dla jego przeżycia.
Najważniejszym (i zarazem prawdopodobnie najtrudniejszym) zadaniem ratownika w oczekiwaniu na ZRM będzie utrzymanie prawidłowego natlenowania krwi poszkodowanego. Może to stanowić problem ze względu na występujący często skurcz oskrzeli oraz obrzęk języka i krtani.
Należy podać poszkodowanemu tlen w dużym przepływie (ok. 15 l/ min), przez maskę z rezerwuarem, zwracając uwagę na zapadanie się rezerwuaru, oraz pomóc mu przyjąć najbardziej dogodną dla niego pozycję. Osoby z zaburzeniami oddychania mogą preferować pozycję siedzącą, gdyż ułatwia ona oddychanie; dla osób z niskim ciśnieniem tętniczym najlepsza może być pozycja leżąca; osoby nieprzytomne, oddychające należy ułożyć w pozycji bezpiecznej. Pionizowanie lub układanie na plecach „na siłę” osób, którym jest słabo, może prowadzić do pogorszenia ich stanu, a nawet do zatrzymania krążenia. Należy nieustannie monitorować stan pacjenta i reagować adekwatnie na wszelkie jego zmiany (utrata przytomności, zatrzymanie krążenia). Podstawą leczenia ciężkiej anafilaksji jest domięśniowe podanie adrenaliny.
Działanie w ramach KSRG nie dopuszcza stosowania leków, jednak często poszkodowani, którzy przeszli anafilaksję w przeszłości, mają własne, coraz częściej zapisywane nawet przez lekarzy rodzinnych, ampułkostrzykawki z adrenaliną (EpiPen). Jeśli poszkodowany chce zaaplikować sobie adrenalinę z ampułkostrzykawki, nie należy mu w tym przeszkadzać. Może być to czynność ratująca życie, a ryzyko wystąpienia efektów ubocznych po domięśniowym zastosowaniu EpiPena jest niewielkie. Odpowiednie miejsce podania domięśniowo adrenaliny to np. mięsień czworogłowy uda.