WSTRZĄS

Określenie ,,wstrząs" w odniesieniu do stanu poszkodowanego często bywa używane w niewłaściwym kontekście, zwłaszcza przez osoby niezwiązane co dzień z ratownictwem medycznym. Angielskim odpowiednikiem słowa „wstrząs" jest „shock", co być może stanowi przyczynę części pomyłek. Szok spowodowany wypadkiem lub innym traumatycznym wydarzeniem to nie to samo co wstrząs. Potoczna nazwa ,,wstrząs mózgu" (prawidłowo: wstrząśnienie mózgu) również nie odnosi się do ogólnego stanu organizmu, jakim jest wstrząs. Francuski termin ,,choc" (ang. shock) po raz pierwszy pojawił się w XVIII wieku i oznaczał wtedy nagłe pogorszenie stanu pacjenta po dużym urazie. Z czasem definicja ta zmieniała się, wprowadzając nowe elementy oraz rodzaje wstrząsu.

Wstrząs nie jest chorobą, a zespołem objawów, którego przyczyną są różne stany zagrożenia życia. Aby lepiej zrozumieć to zagadnienie, trzeba przyjrzeć się najpierw, jak działa zdrowy organizm.

Każda komórka ludzkiego organizmu do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje przede wszystkim dostarczanego z krwią tlenu oraz innych substancji, takich jak glukoza czy elektrolity. Aby mogły one docierać do komórek w odpowiedniej ilości, muszą zostać spełnione określone warunki, a mianowicie muszą być:

>> drożne drogi oddechowe oraz prawidłowa wymiana gazowa w płucach,

>> sprawny system naczyń krwionośnych,

>> wystarczająca ilość krwi w naczyniach,

>> sprawne serce, czyli pompa rozprowadzająca krew po organizmie.

Zaburzenia na poziomie któregokolwiek z wymienionych powyżej układów (np. w wyniku upośledzonej wymiany gazowej, niedrożnych dróg oddechowych, krwotoku itp.) będą prowadzić do wstrząsu. Można zatem powiedzieć, że wstrząs jest stanem niewystarczającego do aktualnego zapotrzebowania dostarczania tlenu i innych substancji odżywczych do tkanek lub ich nieprawidłowego przez te tkanki przyswajania. Pozbawione energii komórki stopniowo obumierają. Proces ten obejmuje kolejne komórki, tkanki, narządy i układy, co prowadzi do ciągłego pogarszania się stanu poszkodowanego, a ostatecznie do zatrzymania krążenia.



Tabela określa potencjalne przyczyny zaburzeń, które mogą doprowadzić do zmiany stanu fizjologicznego, zapewniającego dostarczanie tlenu do tkanek, a w konsekwencji do wstrząsu.

Źródła naukowe podają różne klasyfikacje wstrząsu, z których najpowszechniej przyjęta jest klasyfikacja opierająca się na podziale zaproponowanym przez Hinshawa i Coxa. Wyróżnia ona cztery podstawowe rodzaje wstrząsu:

>> wstrząs hipowolemiczny - zmniejszenie objętości krwi krążącej w naczyniach (np. krwotok, oparzenie, biegunka, wymioty),

>> wstrząs kardiogenny - upośledzenie pracy serca w wyniku jego uszkodzenia (np. zawał mięśnia sercowego),

>> wstrząs obstrukcyjny (zamykający) - zmniejszenie przepływu krwi przez serce (np. tamponada serca, odma opłucnowa z nadciśnieniem, zator płucny),

>> wstrząs dystrybucyjny - nadmierne rozszerzenie łożyska naczyniowego (np. sepsa, anafilaksja, wstrząs neurogenny).

Jedną z wielu (choć nie jedyną) przyczyną wstrząsu są urazy. Poszkodowany w wypadku komunikacyjnym może np. być nieprzytomny i mieć problemy z utrzymaniem drożności dróg oddechowych, może mieć krwotok w wyniku doznanych obrażeń, upośledzoną pracę serca w wyniku urazu lub zawału, który wystąpił jeszcze przed wypadkiem itp. Najczęściej kilka zaburzeń będzie występować jednocześnie i wszystkie one będą ograniczać dostarczanie tlenu i substancji odżywczych do tkanek. Proces ten wiąże się z występowaniem charakterystycznych objawów podmiotowych (subiektywnie odczuwanych przez poszkodowanego) i przedmiotowych (możliwych do zbadania), na które każdy ratownik powinien być wyczulony.